İğneden otomobile, çikolatadan ilaç hammaddesine kadar üretim yapan hemen her işletmenin bakım ve onarım konularında ciddi dar boğazlar yaşadıklarını gördüm.

Sıkıntı ve sorunların da çoğunlukla bakım ve onarımcıların başına patladığı

gerçeğinden hareketle, bu bölümde altında hep günah keçisi durumunda kalan bakım ve onarımcı dostlarımı da kayırarak, dar boğaz ve sıkıntı önleyicinet görüşlerimi özetlemeye çalıştım.

Bakımcılık zor zanaattır. İstanbul ilinde çalışan şoförlere ve büyük fabrikalarda çalışan bakım ve onarımcılara gerçekten acırım. Elbet her iş zordur. Kimse yatarak para kazanmıyor ama bu bahsettiğim meslekler gerçekten çileli işlerdir. Bu bölümde şoförlüğü değil bakım ve onarımcılığı ele alacağım. Çile nasıl azaltılabiliyor konusunda deneyimlerimi anlatacağım.

Çalışma hayatımın ilk on beş yıla yakın süresi, aileme ve bana ait fabrikalarda geçti.

Bunun net on yılında işlerden doğrudan sorumluydum. Ne de olsa küçük sanayici bugünkü adı ile KOBİ sahibiydik kolay mı? Bu arada KOBİ’leri Küçük ve Orta Boy İşletme diye değil, Kabiliyetli Olanların Büyüyeceği İşletmeler diye anlatırım. Çünkü gerçekten de akıllıca çalışmayan, sürekli ağlayıp sızlayarak devletten ve bankalardan destek isteyen küçük işletmelerin hep küçük kaldığı ve hatta silinip gittiği hepimizce

malumdur. Organize olanlar, sistemlerini kuranlar, eğitime önem verenler ve bilgilerini hem teknik alanlarda hem de iletişim, yönetim ve diğer beşeri konularda alarak ve tazeleyerek bu aldıkları bilgileri kullananlar hızla büyüyerek büyük işletmeler olmaktadırlar.

Gerek kendi işletmelerimde, gerekse otuz yılı aşkın süredir kesintisiz olarak yaptığım danışmanlık çalışmalarımda hizmet verdiğim her boyuttaki işletmelerde bazı gerçekleri defalarca yaşama ve doğruluklarını pekiştirme şansına sahip oldum. Bu acı ve geliştirici gerçeklerden bir tanesini paylaşacağım bu yazımda. O da üretim yapmanın ve üretim yapan işletmelerdeki bakım ve onarım işlerinin zorluğu ile bu zorlukların nasıl

kolaylaştırılacağı, verimli, kaliteli ve rasyonel duruma getirilebilecekleridir.

Bakımcıların hemen hepsi bana, infaz vakti gelen ve gecenin yarısı veya sabahın köründe, “Haydi vakit tamam” denilerek uyandırılan mahkûmları anımsatmıştır. İlgisiz saatlerde ve olmadık anlarda derin uykularından kalkıp makinaların başına gitmek adeta kaderleridir. Üstelik idam mahkûmları bunu bir kez yaşayıp kurtulurken, bakım ve onarım erbabı sürekli yaşamaktadır. Hele bir de, eskiyen veya ikinci el makinaları fazla olan işletmeleri gelin sizler düşünün.

Amacım, bakım ve onarımcıların işlerini böyle çekilmez duruma getiren sebepler ve önlemleri hakkında bazı hatırlatmalar yapmak ve böylece siz işletmecilere yardımcı olmaktır. Makro ölçüde ve göreceli olarak en zor olanlardan başlayarak daha kolay uygulayabileceğiniz daha küçük ve kolay uygulamaları aşağıda sıralayacağım. Bunlara dikkat eder ve uyarsanız, başta bakımcılarınız olmak üzere, müşterileriniz de dâhil herkes kazanacaktır.

   o Ucuz diyerek alınan ucuz makina ve tesisat veya ikinci el makinalar,

sürekli ve artan sıkıntılar yaratacaktır. Patronlar kendilerinin kullanacağı

evlerin ve arabaların fiyatına çok daha az takıldıkları hatta işlerini görecek

bir eve, eşyaya veya araca fiyatlarının bazen yirmi kat fazlasını ödedikleri

halde, iş fabrikalarına gelince en ucuza kaçma eğilimi göstermektedirler

Oysa bunlardan birisi israf ve gösterişken diğeri ise akıllı adam işidir.

   o İkinci el veya sıfır da olsa ucuz makina ve tesisat, sürekli ve kronik

Büyük yatırımlar olan makina ve alt yapıyı, mutlaka en doğru, en iyi ve en

yeni olanları seçen işletmeler saydığım bu kronik kayıplardan da iş

gücünün huzursuz olmasından da kurtulurlar. Alt yapı ve makinalar, sabit

yatırımlar olup, bunları gerekiyorsa daha ekonomik olan uzun vadeli ve

uygun borçlar ile karşılamak dahi mümkündür.

   o Oysa ucuz alt yapı, sürekli kâr erozyonuna sebep olmaktadır. Bu durum

da farkına varılmadan artan, üstelik daha pahalı ve riskli olan kısa vadeli

borçlara sebep olmaktadır. “Ucuzdur vardır illeti, pahalıdır vardır

   o Yatırım yapılırken ihtisaslaşma ve işi hızlı bitirme olanağı,

   o Tedarikçi firmanın büyük müşterisi olmanız sebebi ile pazarlık olanağı ve alışlarda alınabilecek ek iskontolar,

   o Kolay kullanım ve kullanıcı personelin ihtisaslaşması,

   o Yedek malzemelerde standardizasyonun olması ve daha az yedek

malzeme bulundurarak, hem yedek malzeme stoklarını minimize etmek

hem de malzeme yokluğundan olan duruşları azaltmak. Böylece stok

tutma maliyeti, duruş maliyeti, sevk gecikme maliyeti konularında avantaj

sağlanması,

   o Bakım ve onarımcıların ihtisaslaşarak daha hızlı ve etkili müdahale

edebilmeleri olmaktadır.

   o Standart ekipman ve yedek parça için geliştirme çalışmaları

yükünü azaltacak ve onarımlarda hız sağlayacaktır. Kontaktör ve

rölelerden, anahtar ve switchleri, konveyör bantlarından saplama, civata

ve somunları ve hatta her türlü bağlantı elemanını standart hale

getirirseniz işleriniz kolaylaşacaktır. Zamanla, miller, burçlar, yataklar ve

rulmanlar ile kullanılan AC ve DC motorlar bile küçük müdahaleler ile

standart hale getirilebilirler. Standartlaştırma faaliyetleri ne kadar yaygın

ve fazla olursa kazancınız da aynı ölçüde artacaktır.

   o Koruyucu ve kestirimci bakım anlayışının kazanılması ve uygulanması. Arızalar oluşmadan önce, mutlaka “Geliyorum” diye haber verirler, tabii bu durumu anlayana. Bu haber genellikle, artan salınım, artan gürültü veya ısınma, artan akım çekişi veya üretimde norm dışına çıkan ürünlerdeki artış gibi karşımıza çıkacaktır. Bu durumu dikkate almayan operatörler arızanın ortaya tam çıkması hatta bazen de bekleyen müşteri bahane edilerek nerede trak orada bırak durumu oluşana kadar üretime devam etme eğilimindedirler. Oysaki; arıza haberinin ilk belirtileri görüldüğünde müdahale edilse, gerek onarım süresi gerek kullanılacak malzeme ve bağlı olarak onarımın toplam maliyeti arızanın net ortaya çıkışına göre bir buçuk iki kat daha ucuz olacaktır. Makina çalışmaz olana dek çalışıldığı durumlara göre üç, dört kat ekonomik olmaktadır. Bir rulmanın veya kızıl yatağın değişimi ile bitebilecek iş, millerin hatta varsa dişli kutularının bozulduğu kötü birdurumu yaratmaktadır. Bu gerçeği gören, bilen işletmeler mutlaka

koruyucu (önleyici) bakım yapmak üzere kestirimci bakımcılık

uygulamalarını sisteme bağlar ve uygulamaya geçerler.

   o Arızaları olmadan veya büyümeden daha kısa sürede önlemenin en

devreye sokmaktır. Doğal olarak, kestirimci bakım uygulamalarını da

içeren bu uygulama, işletmede bulunan tüm makina ve tesisatın önemini

ve stratejik durumunu tespit ederek işe başlar. Daha sonra tek tek her bir

makinanın ve üretim tesisinin kodlanması, makinaların alt parçalarının

belirlenmesi gibi çalışmaları da içeren Makina Sicil Kartlarının

oluşturulması ile sürdürülür. Bakım zamanlarının belirlenmesi, en sık ve

çok arıza yapan sistem ve makinaların hangi nedenler ile, hangi

aksamından, ne sıklıkla arıza yaptıklarının tespit edilmesi gibi çalışmalar

da bu sistem çalışmasının içerisindedir. Çok önemli nokta ise, planlı ve

edilmelidir. Planlı ve koruyucu bakım sistemi olup bunu tam

uygulamayan işletmeler de yukarıda bahsettiğim zorluk ve sıkıntıları

yaşamaya mahkûmdurlar. Zira sistemler kurulmak için değil uygulanmak

için yapılırlarsa, işletmelere ve tabii çalışanlarına faydalı olurlar.

   o TVB veya TPM uygulanmasına geçiniz. Bu uygulama ise işletmede

bakımcıların işini en aza indirirken, duruş, arıza ve makinalara bağlı diğer

hataları da azaltmaktadır. Böylece kurulu kapasitenin tam kullanımı

sağlanırken, verim, kalite ve toplam kazanç artmaktadır. Yukarıdaki

kısaltmanın açılımı şöyledir: Topyekûn Verimli Bakım bu sistem de en

yaygın ve doğru olarak Japonya’da uygulanmakta olup 1990 yılından beri yurdumuzda da kullanılmaktadır. Yedi aşamalı olan bu sistem, amaçlanan

“otonom bakım” hedefine veya yedinci aşamaya ulaştığı zaman

gerçekten de arızalar azalmaktadır. Katılım sağlanarak yapılan TVB

çalışmaları, makinada çalışan operatör veya işçilerin “benzin şoförü”

olmaktan çıkıp, uzun yolda yıllarca çalışmış birer “ağır vasıta şoförü”

olmalarını hedeflemektedir. Makinaların temizliği, daha profesyonelce

ayarlanması, makinada çalışanın arızaları kestirebilmesi ve önleyebilmesi

sonucunda da herkesin, her makinanın verimi arttığı gibi, çıktı kalitesinde de kayda değer bir farklılık ve iyileşme gözlenmektedir. Bakımcılar adeta birer idam mahkûmu olmaktan böylece kurtulmaktadırlar.

   o Her başarıda olduğu gibi TVB veya TPM’de de sistem kurma mantığı ve bunun çerçevesinde grup halinde çalışma, öneri geliştirme, eğitim ve sürekli öğrenme vardır. Zaten bunları yapmayan işletmeler akıllarınca kazanmaktadırlar, ne kaybettiklerini asla bilmeden